عبادات
محقق " ده كتاب عبادات را به اين ترتيب ذكر میكند :
. 1 كتاب الطهارش . طهارت بر دو قسم است : طهارت از خبث يا
آلودگيهای ظاهری و جسمی و عارضی ، و طهارت از حدث يعنی آلودگی معنوی
طبعی . طهارت از خبث عبارت است از تطهير بدن يا لباس يا چيز ديگر از
امور ده گانهای كه اصطلاحا نجاسات خوانده میشوند از قبيل : بول ، غايط ،
خون ، منی ، ميته و غيره ، و طهارت از حدث عبارت است از وضو و غسل و
تيمم كه شرط عبادات از قبيل نماز و طواف است و با يك سلسله اعمال
طبيعی مانند خواب ، ادرار ، جنابت و غيره باطل میشود و بايد تجديد شود.
. 2 كتاب الصلوش . در اين كتاب درباره نمازهای واجب يعنی نمازهای
يوميه ، نماز عيدين ، نماز ميت ، نماز آيات ، نماز طواف و نمازهای
نافله يعنی نمازهای مستحبی از قبيل نوافل يوميه و غيره ، و درباره شرائط
و اركان و مقدمات و موانع و قواطع و خلل نماز ، و همچنين درباره انواع
نماز از قبيل نماز حاضر و نماز مسافر و يا نماز فرادی و نماز جماعت ، يا
نماز اداء و نماز قضاء به تفصيل بحث میشود
3 كتاب الزكوش . زكات نوعی پرداخت مالی است شبيه به ماليات كه
به نه چيز تعلق میگيرد : طلا ، نقره ، گندم ، جو ، خرما ، مويز ، گاو ،
گوسفند ، شتر . در فقه درباره شرائط تعلق زكات به اين امور نه گانه و
درباره مقدار زكات و درباره مصرف آن كه به چه مصارفی بايد برسد بحث
میشود . در قرآن " زكات " غالبا هم رديف نماز ذكر میشود . در قرآن از
مسائل زكات فقط مصارف آن توضيح داده شده است ، آنجا كه میفرمايد :
« انما الصدقات للفقراء و المساكين و العاملين عليها و المولفة قلوبهم
و فی الرقاب و الغارمين و فی سبيل الله و ابن السبيل ».
صدقات برای نيازمندان و تهيدستان و مأموران جمع آوری آنها ، و مردمی
كه بايد دل آنها به دست آيد ، و در راه آزادی بردگان ، و قرض داران و
در راه خيری كه به خدا منتهی میگردد و مسافران بی توشه میباشد .
. 4 كتاب الخمس . خمس نيز مانند زكات نوعی پرداخت مالی شبيه
ماليات است . خمس يعنی يك پنجم . از نظر اهل تسنن تنها غنائم جنگی
است كه يك پنجم آن به عنوان خمس بايد به بيت المال منتقل شود و صرف
مصالح عموم گردد . ولی از نظر شيعه غنائم جنگی يكی از چيزهائی است كه
بايد خمس آن پرداخت شود . علاوه بر آن ، معادن ، گنجها ، مالهای مخلوط
به حرام كه تشخيص آنها و مالك آنها مقدور نيست ، زمينی كه كافر ذمی از
مسلمانان میخرد ، آنچه از طريق غواصی به دست میآيد و مازاد عوائد
سالانه نيز بايد تخميس شوند و خمس آنها داده شود . خمس در مذهب شيعه
بودجه هنگفتی است كه قسمت مهم بودجه يك كشور را میتواند تأمين كند .
. 5 كتاب الصوم . صوم يعنی روزه . چنانكه میدانيم در حال روزه از
خوردن و آشاميدن ، آميزش جنسی و سر زير آب فرو كردن و غبار غليظ به حلق
فرو بردن و برخی چيزهای ديگر بايد اجتناب كرد . هر سال قمری يك ماه
يعنی ماه مبارك رمضان بر هر مكلف بالغی كه عذری نداشته باشد واجب است
روزه بگيرد . روزه به طور كلی در غير ماه رمضان مستحب است . دو روز در
سال روزه حرام است : عيد فطر و عيد اضحی . بعضی روزها روزه مكروه است
مانند روز عاشورا .
. 6 كتاب الاعتكاف . اعتكاف به حسب معنی لغوی يعنی مقيم شدن در يك
محل معين . ولی در اصطلاح فقهی عبارت است از نوعی عبادت كه انسان سه
روز يا بيشتر در مسجد مقيم میشود و پا بيرون نمیگذارد و هر سه روز روزه
میگيرد . اين كار شرائط و احكامی دارد كه در فقه مسطور است . اعتكاف فی
حد ذاته مستحب است نه واجب ، ولی اگر انسان آن را شروع كرد و دو روز
گذشت روز سوم واجب میشود . اعتكاف بايد در مسجد الحرام يا مسجد النبی
يا مسجد كوفه يا مسجد بصره صورت گيرد و حداقل اين است كه در يك مسجد
جامع يك شهر صورت گيرد . اعتكاف در مساجد كوچك جايز نيست . پيغمبر
اكرم دهه آخر رمضان اعتكاف
میفرمود .
. 7 كتاب الحج . حج همان عمل معروفی است كه در مكه و اطراف مكه
وسيله حجاج انجام میشود و معمولا توأم با عمره است . اعمال حج عبارت
است از :
احرام در مكه ، وقوف در سرزمين عرفات ، وقوف شبانه در سرزمين مشعر ،
رمی جمرش العقبه ، قربانی ، حلق يا تقصير ، طواف ، نماز طواف ، سعی بين
صفا و مروش ، و طواف النساء ، نماز طواف النساء ، رمی جمرات ، بيتوته
در منی .
. 8 كتاب العمرش . عمرش نيز نوعی حج كوچك است . ولی معمولا برای حجاج
واجب است كه اول عمره را بجا آورند و بعد حج را . اعمال عمرش عبارت
است از :
احرام در يكی از ميقاتها ، طواف خانه كعبه ، نماز طواف ، سعی بين صفا
و مروه ، تقصير .
شيخ بهائی برای اينكه اعمال عمره و حج و ترتيب آنها در اذهان طلاب
باقی بماند آنها را با رمز حرف اول آنها در يك شعر جمع كرده است و آن
اين است :
" اطرست " للعمرش اجعل نهج
" او وارنحط رس طرمر " لحج
به اين ترتيب :
الف = احرام
ط = طواف
ر = ركعتين طواف
س = سعی بين صفا و مروه
ت = تقصير
مجموع اينها كلمه " اطرست " را تشكيل میدهد كه رمز عمره است . و
باز :
الف = احرام
و = وقوف در عرفات
و = وقوف در مشعرالحرام
الف = افاضه ( يعنی كوچ كردن ) از عرفات و مشعر به سرزمين منا .
ر = رمی جمرش العقبه .
ن = نحر يعنی قربانی .
ح = حلق يعنی تراشيدن سر ، و برای كسی كه حج او حج اول نيست چيدن
مقداری مو يا ناخن .
ط = طواف حج .
ر = ركعتين طواف حج .
س = سعی ميان صفا و مروه .
ط = طواف النساء .
ر = ركعتين طواف .
م = مبيت ( يعنی بيتوته ) در منا .
ر = رمی جمرات .
بنابر آنچه ما اعمال حج را شرح داديم مجموع اعمال سيزده تا است ولی در
اين شعر چهارده تا آمده است . سر مطلب اين است كه
شيخ بهائی افاضه از عرفات و مشعر ، يعنی كوچ كردن از آنجا به طرف منا
را عملی مستقل شمرده است ، در صورتی كه عمل مستقل نيست .
. 9 كتاب الجهاد . در اين كتاب مسئله جنگهای اسلامی مطرح است . اسلام
دين اجتماعی و مسئوليتهای اجتماعی است . از اين رو جهاد در متن دستورات
اسلام قرار گرفته است . جهاد بر دو قسم است : ابتدائی و دفاعی . ازنظر
فقه شيعه جهاد ابتدائی منحصرا زير نظر پيغمبر اكرم يا امام معصوم میتواند
صورت گيرد و لاغير . اين چنين جهادی تنها بر مردان واجب است ولی جهاد
دفاعی در همه زمانها بر همه مردم اعم از مرد و زن واجب است .
ايضا جهاد يا داخلی است يا خارجی . اگر گروهی از مردم بر امام مفترض
الطاعة مسلمين خروج كنند آنچنانكه خوارج يا اصحاب جمل و اصحاب صفين
كردند جهاد با آنها نيز واجب است . در فقه ، احكام جهاد و احكام ذمه
يعنی شرائط پذيرفتن غير مسلمان تحت عنوان تابعيت دولت اسلامی ، و
همچنين درباره صلح ميان دولت اسلامی و دولت غير اسلامی به تفصيل بحث
میشود .
. 10 امر به معروف و نهی از منكر . اسلام به حكم اينكه دين اجتماعی و
مسؤوليتهای اجتماعی است و محيط مناسب را شرط اصلی اجراء برنامه آسمانی
و سعادت بخش خود میداند يك مسؤوليت مشترك برای عموم به وجود آورده
است . همه مردم موظفند كه پاسدار فضيلتها و نيكيها و نابود كننده بديها
و نادرستيها باشند
پاسداری نيكيها به نام " امر به معروف " و ستيزه گری با بديها " نهی
از منكر " ناميده میشود . " امر به معروف و نهی از منكر " در فقه
اسلامی ، شرائط و مقررات و نظاماتی دارد كه در فقه مسطور است .
تا اينجا ده باب عبادات پايان میپذيرد و نوبت عقود میرسد